Khái niệm bong bóng kinh tế thường được nhắc đến như là một lời cảnh báo mỗi khi có một cơn sốt giá hàng hóa. Hiểu về hiện tượng này sẽ giúp bạn lựa chọn được thời điểm đầu tư phù hợp hơn. Vậy bong bóng kinh tế là gì? Ảnh hưởng của hiện tượng này đến thị trường chứng khoán như thế nào?
Bong bóng kinh tế là gì?
Bong bóng kinh tế là tình trạng giá hàng hóa hoặc tài sản nào đó cao hơn rất nhiều so với giá trị thực tế của chúng. Mức giá sẽ được đẩy lên cao đến một mức vô lý, thường là do sự tin tưởng thái quá, mù quáng của các nhà đầu tư vào giá trị tương lai của tài sản này. Việc giá của một tài sản được đẩy lên cao càng khiến cho nhiều người sẵn sàng mua chúng với giá cao và bán lại cho người khác với giá cao hơn. Khi mức giá không thể cao hơn nữa, sẽ có một cú giảm giá đột ngột, hay còn được gọi là sự sụp đổ của thị trường. Lúc này, bong bóng sẽ vỡ.
Thông thường, rất khó để xác định rằng bong bóng đang diễn ra. Vì luôn có sự tranh cãi giữa các nhà đầu tư về đâu là giá trị thực hợp lý cho một loại hàng hóa hay tài sản. Trong giai đoạn đầu của bong bóng, mọi người có thể chú ý đến sự tăng giá đột biến của hàng hóa nhưng đều tìm ra những lý do để “biện hộ” cho hiện tượng này. Chỉ đến khi bong bóng đã vỡ và giá thị trường giảm xuống, người ta mới có thể nhìn lại và xác định rằng đã có một bong bóng diễn ra.
Nhiều người thường coi bong bóng kinh tế và bong bóng tài chính là một. Tuy nhiên, nhìn chung bong bóng kinh tế có phần rộng hơn. Nó đề cập đến cả các vấn đề ở phương diện sản xuất, nhân lực,… thay vì chỉ nói về nguồn tiền như bong bóng tài chính.
Các giai đoạn của bong bóng kinh tế
Chuyển đổi
Sự thay đổi xảy ra khi các nhà đầu tư bị cuốn vào một mô hình mới. Ví dụ như một công nghệ đột phá hay một ưu đãi suất thấp chưa từng có. Họ nhận thấy đây là một cơ hội đầu tư đầy tiềm năng và bắt đầu vào tiền.
Bùng nổ
Sau sự thay đổi ban đầu, giá tài sản bắt đầu tăng nhẹ sau đó được đẩy dần lên khi nhiều người tham gia đầu tư hơn. Trong giai đoạn này, truyền thông cũng bắt đầu dành sự quan tâm cho thị trường này. Sự chú ý được đẩy lên biến đây trở thành một món hời không thể bỏ qua. Mọi người đều tin rằng đầu tư vào đây sẽ tạo ra lợi nhuận rất lớn. Người không tham gia sẽ là kẻ thua cuộc. Hiệu ứng sợ bị bỏ lỡ (FOMO) khiến nhà đầu tư liên tục chen chân vào cuộc chơi.
Hưng phấn
Ở giai đoạn này, từ sự bùng nổ lúc trước, giá tài sản bắt đầu tăng chóng mặt đến mức cao hơn cả giá trị thực tế. Tuy nhiên, dù có như vậy, vẫn luôn có những người mua sẵn sàng chi tiền cho chúng với niềm tin rằng họ có thể thu được một món hời lớn từ sự đầu tư này. Bắt đầu có những người giàu lên nhờ lựa chọn đầu tư lúc đầu. Nhờ thế mà hiệu ứng FOMO ngày càng mạnh mẽ hơn. Tất cả mọi người đều cố gắng tham gia vào cuộc cho dù phải đi vay vốn với lãi cao.
Ví dụ, vào thời kỳ đỉnh điểm của bong bóng bất động sản Nhật Bản năm 1989, diện tích văn phòng cao cấp ở Tokyo được bán với giá 139.000 USD/m2. Tương tự, vào thời kỳ đỉnh điểm của bong bóng dotcom vào tháng 3/2000, tổng giá trị của tất cả các cổ phiếu công nghệ trên Nasdaq cao hơn GDP của hầu hết các quốc gia.
Thu lời
Trong giai đoạn này, những nhà đầu tư giàu kinh nghiệm bắt đầu chốt lời. Họ dần nhận ra rằng giá đã được thổi phồng lên tới đỉnh. Việc họ cần làm là nên chốt lời trước khi giá đảo chiều giảm sút. Lúc này, giá tài sản cũng bắt đầu chững lại hay thậm chí là giảm nhẹ. Đây là dấu hiệu bong bóng sắp vỡ. Tuy nhiên, không phải tất cả mọi người đều kịp thu lợi nhuận. Việc xác định điểm vỡ của bong bóng không hề dễ dàng.
Hoảng loạn
Giai đoạn này xảy ra khi nhà đầu tư bắt đầu bán tháo tài sản mà mình nắm giữ. Mọi người ồ ạt bán ra với mong muốn thoát hàng và kịp thời chốt lãi. Nguồn cung trở nên lớn hơn cầu nhiều lần. Giá tài sản bắt đầu đảo chiều và lao dốc nghiêm trọng.
Tới đây, bong bóng đã hoàn toàn bị vỡ. Tài sản được đưa về đúng với giá trị thực của nó. Tuy nhiên, sau cơn sốt ban đầu, nhiều nhà đầu tư sẽ phải đối mặt với món nợ lớn còn tồn lại khi chạy theo thị trường và tình trạng giá trị tài sản giảm sút nhanh chóng.
Các vụ bong bóng kinh tế tiêu biểu
Bong bóng hoa tulip tại Hà Lan
Vào thế kỷ 17, hoa tulip đã tạo ra một cơn sốt trên toàn châu Âu nói chung và Hà Lan nói riêng. Loài hoa được coi như sự tượng trưng cho quyền lực và địa vị, đã được săn đón ác liệt. Giá hoa tulip nhanh chóng được đẩy lên mức cao chưa từng có. Một củ hoa tulip đã tăng giá gấp hơn 10 lần, từ 125 florin/pound đến 1.500 florin vào năm 1637. Các chợ bán hoa tulip mọc lên như nấm. Người ta sẵn sàng bán xe cộ, nhà cửa đi để đầu cơ tích trữ củ hoa với hy vọng làm giàu nhanh chóng.
Đến tháng 2/1637, cuối cùng bong bóng hoa tulip cũng nổ khi các nhà đầu cơ lớn quyết định bán tháo, khiến cho giá hoa giảm không phanh. Giá củ hoa rơi về mức chỉ còn 1% giá trị làm cho mọi người hoảng loạn xả sạch kho dự trữ. Thiệt hại của cơn sốt giá hoa tulip đã đưa nền kinh tế Hà Lan rơi vào suy thoái trong nhiều năm sau đó.
Đại khủng hoảng năm 1929
Bong bóng kinh tế năm 1929 diễn ra ở Mỹ và đã nhanh chóng tạo nên một cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Mọi chuyện bắt đầu từ sự thăng hoa của thị trường chứng khoán Mỹ trong giai đoạn 1920 – 1929. Người Mỹ sẵn sàng thực hiện các giao dịch ký quỹ, vay tiền từ ngân hàng và các công ty chứng khoán để đầu tư. Không chỉ các cá nhân mà thậm chí các ngân hàng cũng đổ tiền gửi của khách hàng vào thị trường chứng khoán mà không tuân thủ các quy định.
Ngày thứ Ba đen tối đánh dấu sự lao dốc của thị trường chứng khoán
Tới cuối năm 1929, giá chứng khoán tăng với tốc độ không tưởng, khiến cho nền kinh tế không theo kịp đà tăng của thị trường chứng khoán. Hậu quả là “Ngày thứ Ba đen tối” – ngày 29/10/1929 đã chứng kiến sự lao dốc của các chỉ số chứng khoán. Nhà đầu tư hoảng loạn bán tháo khiến bảng điểm của các sàn chứng khoán phố Wall không thể cập nhật kịp. Sự đổ vỡ của bong bóng chứng khoán phố Wall đã dẫn đến sự sụp đổ của hơn 4.000 ngân hàng vào năm 1933. Đà suy thoái không chỉ dừng lại ở Mỹ mà đã lan ra châu Âu và gây hậu quả nặng nề cho nền kinh tế toàn cầu trong suốt một thập kỷ sau đó.
Bong bóng dotcom
Cuối những năm 1990 đã chứng kiến sự ra đời hàng loạt các công ty internet có “dotcom” trong tên miền trang web. Những công ty này đã tạo ra một cơn sốt trên thị trường chứng khoán Mỹ, khiến nhà đầu tư đua nhau mua vào cổ phiếu của các công ty dotcom mà không quan tâm đến sản phẩm hay lợi nhuận của công ty đó. Giá chứng khoán đã tăng vọt cho đến năm 2001, một số công ty internet đã công bố tình hình kinh doanh thua lỗ. Bong bóng dotcom đã vỡ khi các nhà đầu tư tranh nhau bán tháo, dẫn đến giá cổ phiếu sụt giảm liên tục.
Ảnh hưởng của bong bóng kinh tế đến thị trường chứng khoán
Nếu một vụ bong bóng kinh tế diễn ra do sự tăng giá của các cổ phiếu như “Đại khủng hoảng năm 1929” hay “bong bóng dotcom” thì những nhà đầu tư chứng khoán sẽ bị thiệt hại nặng nề nhất. Khi bong bóng vỡ, sự giảm giá của những cổ phiếu bị thổi phồng sẽ dẫn đến một đợt sụt giảm nghiêm trọng của thị trường chứng khoán. Tài sản của nhiều nhà đầu tư sẽ bị bốc hơi nhanh chóng. Tác động của nó có thể kéo dài đến nhiều năm sau này, khiến cho thị trường khó có thể hồi phục.
Cho dù bong bóng kinh tế không bắt nguồn từ chứng khoán thì đây cũng là kênh đầu tư bị thiệt hại nhiều nhất. Thị trường chứng khoán thường phản ánh tình trạng nền kinh tế. Bong bóng kinh tế bị vỡ dẫn đến suy thoái kinh tế kéo dài, điều này cũng làm cho thị trường chứng khoán bước vào thời kỳ giảm giá.
Kết luận
Qua bài viết này, mong rằng bạn đã hiểu hơn về bong bóng kinh tế. Từ đó, bạn có thể rút ra cho mình bài học cho mình để cẩn trọng hơn khi đầu tư. Nếu thấy giá một loại tài sản hay hàng hóa tăng cao đột biến, tốt nhất là không nên đầu tư vào chúng ngay lập tức mà phải tìm hiểu xem sự tăng giá này có hợp lý không. Nếu không cẩn thận, tài sản bạn đầu tư có thể chỉ là bong bóng và có nguy cơ sẽ vỡ bất kỳ lúc nào.
